Mensen wekken soms statische elektriciteit op, bijvoorbeeld door het dragen van kleding gemaakt van bepaalde stoffen of wanneer je op staat van een stoel of fauteuil. Wanneer je vervolgens een metalen voorwerp of een ander persoon aanraakt, krijg je een vervelende schok waar je van schrikt. Dit gaat soms zelfs gepaard met een duidelijk zichtbaar vonkje en hoorbaar geknetter of een ‘pats’. Normaal gesproken is een schokje door statische elektriciteit niet schadelijk voor uw gezondheid. Elektriciteit afkomstig uit elektrische apparaten, het lichtnet of de accu van een auto kunnen uiteraard wel gevaarlijk zijn. Deze bezitten namelijk veel meer energie-inhoud. Statische elektriciteit wordt in de techniek ook wel ESD genoemd, wat staat voor Electrostatic Discharge (elektrostatische ontlading).
Wat is statische elektriciteit precies?
Statische elektriciteit is kort gezegd een elektrostatische lading op een geïsoleerd persoon of voorwerp. Statische elektriciteit kenmerkt zich door de aanwezigheid van (hoge) spanning met een kleine energie-inhoud. Als deze niet kan wegvloeien naar de aarde, dan kan het met elke beweging die je maakt verder oplopen. Denk bijvoorbeeld aan je haar dat soms letterlijk rechtop gaat staan. Vooral bij droog weer komt dit veel voor. Luchtvochtigheid speelt ook een rol, vaak in combinatie met koud weer. Dat komt omdat koude lucht minder vocht bevat. U heeft vast weleens een schokje gevoelt wanneer u bijvoorbeeld uw auto aanraakt, of een ander metalen object. Soms gaat dit zelfs gepaard met een zichtbaar vonkje en een hoorbare ‘pats’! Maar hoe kunt u statische kleding voorkomen?
Waar komt statische elektriciteit in voor?
Statische elektriciteit kan eigenlijk overal voorkomen, zowel binnen als buiten. Denk aan het hierboven genoemde voorbeeld van het aanraken van uw auto. Maar ook in huis komt statische elektriciteit voor, of op uw werk. Dat is heel normaal, maar kan wel vervelende effecten hebben. Vooral in de winter wanneer het buiten koud is en we binnenshuis de kachel lekker aan hebben staan. Maar ook in uw bedrijf komt ESD voor. Zo wil het nog weleens gebeuren dat u een schokje krijgt van een computer of ander apparaat. Schokken, al dan niet gepaard met een vonkje, kunnen u doen schrikken en soms doet het zelfs een beetje pijn. Het is dan ook niet zo vreemd dat veel mensen een hekel hebben aan ESD. Het komt zelfs voor dat u een schokje doorgeeft wanneer u uw huisdier een aai geeft. Ook dieren kunnen behoorlijk schrikken van zo’n schok en snappen er vaak helemaal niets van. Het voelt voor hen vaak alsof ze een tikje krijgen, zonder dat ze ‘stout’ zijn geweest. Naast de invloed van het weer en koude lucht kan ESD ook ontstaan door bepaalde stoffen, bijvoorbeeld het materiaal waar uw kleding van is gemaakt of de bekleding van uw bankstel.
Hoe ontstaat statische elektriciteit?
Statische elektriciteit bij mensen ontstaat meestal door wrijving tussen bepaalde stoffen en ondergronden. Voorbeelden hiervan zijn:
– kledingstukken onderling
– kleding en lichaam
– kleding en stoelbekleding
– schoenen en vloerbedekking
– maar ook tussen je kam/borstel en haar
Welke stoffen zijn precies statisch?
Zoals eerder genoemd wordt kleding in de winter sneller statisch dan in de zomer, omdat dit te maken heeft met de droogte van de lucht in je omgeving. Hierdoor bouwt statische elektriciteit veel sneller op. Maar niet alleen droge lucht speelt hierin een rol, ook zijn er bepaalde kledingstoffen die sneller elektrische lading opbouwen. Voorbeelden hiervan zijn de stoffen polyamide, acryl en wol. Als je een wollen trui uittrekt, kun je de statische elektriciteit vaak zelfs horen in de vorm van geknetter! Stoffen zoals katoen, linnen en leer veroorzaken veel minder snel statische elektriciteit.
De effecten van statische elektriciteit
De effecten van ESD kunnen vervelend zijn. Zo voelen we niet alleen schokjes, maar kan ook ons haar statisch worden en omhoog gaan staan. Wanneer je een trui uittrekt hoor je vaak geknetter; ook dit is statische elektriciteit door wrijving. Bepaalde kledingstoffen kunnen aan uw huid blijven ‘kleven’, maar ook vellen papier of kunststof kunnen aan elkaar kleven. Statische elektriciteit hoeft niet altijd pijn te doen, maar de meeste mensen schrikken er wel van en dat is natuurlijk niet leuk.
Vervelend, maar niet schadelijk
Schokjes en vonkjes door statische elektriciteit die door mensen zelf wordt veroorzaakt, kunnen soms pijnlijk zijn en een schrikreactie teweeg brengen. Volgens de huidige wetenschappelijke onderzoeken is deze verschijning echter niet schadelijk voor uw gezondheid. Er kunnen hooguit wat dode huidcellen aan het oppervlak van uw huid verdwijnen, maar deze huidcellen zijn zo microscopisch klein dat u hier niets van zult merken. Uiteraard kan een elektrostatische ontlading (ESD) u wel doen schrikken, wat gevolgen kan hebben.
Risico’s van statische elektriciteit
Uiteraard bestaan er wel risico’s bij elektrostatische vonkjes, bijvoorbeeld wanneer deze in de buurt van explosieve stoffen ontstaan. Denk hierbij aan bepaalde stoffen en gassen bij een benzinestation, een vuurwerkfabriek, wapenopslag of poederstoffen. Daarnaast kan de ontlading van statische elektriciteit de levensduur van elektronica negatief beïnvloeden. Apparaten kunnen eerder defect raken of slechter gaan werken. Wat voor mensen wel een probleem voor de gezondheid kan vormen, zijn de (onzichtbare) stofdeeltjes die worden aangetrokken door statisch geladen velden of mensen. Wanneer u deze stofdeeltjes inademt zijn deze niet bepaald bevorderlijk voor uw gezondheid, zeker wanneer u longproblemen heeft. Mensen met longproblemen kunnen dan ook maar beter voorkomen dat zij opgeladen worden met statische elektriciteit. Elektrostatische velden zelf zijn dus geen risico voor uw gezondheid, maar de effecten ervan -zoals aangetrokken stofdeeltjes- dus wel.
Statische velden en magnetische velden
Statische velden en magnetische velden zijn twee verschillende zaken die nog weleens met elkaar verward worden. Magnetische velden worden veroorzaakt door bijvoorbeeld zendmasten en mobiele telefoons. Mensen die gevoelig zijn voor (elektro)magnetische velden kunnen daar klachten van ondervinden. Dit in tegenstelling tot elektrostatische velden. Uit erkende medische onderzoeken blijkt echter dat de klachten bij magnetische velden vaak psychosomatisch van aard zijn, wat voor artsen lastig op te lossen is. De vermoedelijke effecten hiervan worden nog volop bestudeerd. Hoewel er geen overtuigend wetenschappelijk bewijs is dat elektromagnetische velden een schadelijke invloed op de gezondheid hebben, vind de Raad van Europa het verstandig om uit voorzorg DECT-telefoons, wifi-netwerken en mobiele telefoons uit de klaslokalen van kinderen te houden.
Een schokje voelen en horen
Over het algemeen merken we niet veel van ESD. Dit komt omdat de statische elektriciteit die wij zelf opwekken een zeer geringe energie-inhoud heeft. Daarnaast zijn onze zintuigen ook niet ontworpen om elektriciteit goed waar te nemen. De korte ontlaadtijd zorgt voor een zogeheten ‘skin effect’ waarbij de stroom zich voornamelijk via de huidoppervlakte verplaatst en niet door het lichaam heen. Elektrostatische spanning moet echt wel hoog zijn om ons een schokje te laten voelen. Daarnaast spelen er meerdere factoren mee, zoals het vochtigheidsgehalte van de huid, de dikte van uw huid, uw fysieke en mentale conditie, maar ook uw afkomst. Aziatische mensen blijken bijvoorbeeld wat gevoeliger te zijn voor ESD dan westerlingen.
Statische elektriciteit is niet alleen voelbaar, maar soms ook hoorbaar. Bij bepaalde stoffen, zoals een wollen trui of een fleecedeken, kun je duidelijk geknetter horen. Maar wanneer je bijvoorbeeld een metalen oppervlak aanraakt, kan er een duidelijke ‘pats’ te horen zijn, al dan niet gepaard met een vonkje.
Verschillen tussen man en vrouw
Ook het geslacht speelt een rol bij statische elektriciteit. Zo blijken mannen meestal minder gevoelig voor ESD dan vrouwen. Dit komt omdat mannen van nature vaak een dikkere opperhuid hebben met dieper verstopte zenuwuiteinden. De detectiegrens van een schokje ligt bij mannen al snel rond de 4000 tot 5000 volt. Bij vrouwen ligt dit rond de 3000 volt. Mannen hebben dus een hogere elektrische spanning nodig dan vrouwen om een ESD op te merken.
Hoe kom ik van statische elektriciteit af?
Statische kleding kan soms vervelend zijn, maar het kleding antistatisch kan simpelweg niet. Het is lastig om statische elektriciteit helemaal uit te bannen, maar er zijn wel tips en trucs om de hoeveelheid aanwezige statische elektriciteit te verminderen en daarmee de kans op schokken de verkleinen:
Luchtvochtigheid
Als de lucht in onze omgeving droog is, veroorzaakt dit vaak gebarsten lippen, droge ogen en hoofdpijn. Maar ook is er meer kans op statische elektriciteit. Je kunt deze klachten verminderen door de luchtvochtigheid te verhogen, bijvoorbeeld door:
– een ultrasoon luchtbevochtiger of koudwaterverdamper te installeren
– een waterfonteintje in de kamer te plaatsen
– af en toe uw waterkoker aan te zetten (wel onder uw toezicht)
– vochtige handdoeken meteen op te hangen om te drogen
Met een hygrometer kunt u de luchtvochtigheidsgraad meten en bijhouden. Een goede meter heeft u al voor enkele tientallen euro’s. Bij een waarde van minimaal 50% RH (Relative Humidity oftewel; relatieve luchtvochtigheid) treedt de minste statische elektriciteit op. Bij een waarde lager dan 40% heeft u meer kans op statische elektriciteit. Bij zeer koud weer in combinatie met de kachel die brandt, kan de luchtvochtigheid teruglopen tot maar liefst 25% RH! Door de luchtvochtigheid op peil te houden kunt u ESD dus al flink verminderen.
Kleding
Zoals eerder vermeld kan uw kleding ook statische elektriciteit veroorzaken. U kunt de kans hierop verminderen met de volgende tips:
• draag het liefst kleding van katoen of linnen
• draag ingelopen schoeisel met een leren zool
• draag liever geen schoeisel met een (nieuwe) rubberen zool
• gebruik voor uw kleding wasverzachters met antistatische eigenschappen
• behandel uw kleding, stoelen en vloerbedekking met een antistatische spray
Statisch haar
Bij droog weer wil uw haar nog weleens gaan pluizen en statisch worden. Ook dit effect kan voorkomen worden met enkele nuttige tips:
– gebruik antistatische haarverzorgingsproducten
– vermijd gebruik van ontvettende haarproducten, dit maakt u haar droog
– spuit wat haarlak in uw muts of pet
– een beetje handcrème of bodylotion in uw haar kan ook helpen
Hoe voorkom ik statische schokken?
Met bovengenoemde tips en trucs kunt u statische elektriciteit al flink verminderen. Maar soms komt het evengoed nog voor dat u een schok krijgt. Daarom hebben we ook nog wat tips en trucs om de schokjes als het ware ‘af te tikken’ zodat u er minder last van heeft.
Deurkrukken
Heeft u metalen deurkrukken in huis of in uw bedrijf? U kunt deze vervangen door kunststof of houten deurkrukken. Deze zijn deurkrukken geleiden niet, waardoor u niet meer verrast wordt door schokjes en vonkjes.
Autoportieren
U kunt schokjes voorkomen door bij het uitstappen de auto bij het metaal vast te blijven houden. Wanneer u opstaat van de autostoel ontstaat statische lading en als u het metaal blijft vasthouden, vloeit deze geleidelijk aan weg. Zo neemt de kans op een schok aanzienlijk af!
De sleutelmethode
Vermoed u dat u bent opgeladen met statische elektriciteit? Raak dan met een metalen sleutel een ander metalen oppervlak aan, zoals een waterkraan of een metalen deurkruk. Uw sleutel heeft geen last van een eventuele schok. Het klinkt misschien onlogisch, maar als u de sleutel stevig vasthoudt aan het metaal, voelt u zelf vrijwel niets van de energie-overdracht!
Sleutelhanger
U kunt uzelf ook ontladen met behulp van een speciale antistatische sleutelhanger. Deze sleutelhanger houd u tegen een metalen voorwerp. De sleutelhanger is voorzien van een neonlampje die de sterkte van de ladingsoverdracht sterk verminderd. Hierdoor kunt u geen schok meer krijgen, terwijl u de statische lading wel snel kwijtraakt. Let op: het is wel zo dat het opladen door te bewegen opnieuw verdergaat nadat u het contact verbreekt. Een antistatische sleutelhanger kost maar een paar euro en via diverse webshops verkrijgbaar.
Professionele bescherming
In sommige bedrijven is het belangrijk dat mensen absoluut niet opgeladen raken met statische elektriciteit omdat dit de veiligheid in het gedrang brengt. Denk aan personen die bijvoorbeeld werken met gevaarlijke stoffen die brandbaar of explosief zijn of personen die met gevoelige onderdelen werken, zoals printplaten. Ook voor bedrijven zijn er maatregelen om ESD te voorkomen door:
– het gebruik van antistatische middelen zoals geaarde polsbanden, speciale ESD-schoenen, ESD-stoelen, ESD-jassen, antistatische gereedschappen, speciale ESD-matten, ESD-vloeren en dergelijke
– cursussen en trainingen waarmee mensen leren hoe zij goed met middelen moeten omgaan
– mensen die niet in de eletronicabranche werken de eenvoudige cursus ‘praktische elektrostatica’ te laten volgen. (Lees meer)
Hoewel statische elektriciteit niet direct gevaarlijk is voor uw gezondheid, wordt het wel als heel vervelend ervaren. Met deze tips en trucs kunt u statische elektriciteit preventief weren of in elk geval aanzienlijk verminderen!
